Μια από τις πιο θλιβερές επετείους της νεότερης ελληνικής ιστορίας είναι αυτή της κατάρρευσης του μικρασιατικού μετώπου που οδήγησε στη στρατιωτική ήττα και συντριβή, αλλά και στον ξεριζωμό εκατοντάδων χιλιάδων Ελλήνων από την μικρασιατική γη. Τα ιστορικά γεγονότα του Αυγούστου-Σεπτεμβρίου του 1922 έχουν καταγραφεί στο σύνολό τους με τον τίτλο «Μικρασιατική Καταστροφή».
Η ήττα του 1922 μπορεί να συγκριθεί με αυτήν του 1453 και να θεωρηθεί ακόμα και μεγαλύτερη, γιατί μ’ αυτήν ξεριζώθηκε η από χιλιάδων ετών ελληνική παρουσία στην ιωνική γη.
Η Ημέρα Εθνικής Μνήμης της Γενοκτονίας των Ελλήνων της Μικράς Ασίας από το Τουρκικό Κράτος καθιερώθηκε με ομόφωνη απόφαση της Βουλής των Ελλήνων στις 24 Σεπτεμβρίου 1998 (ΦΕΚ Α 234 / 13.10.1998) και τιμάται κάθε χρόνο στις 14 Σεπτεμβρίου.
Τη στρατιωτική ήττα της Μικρασιατικής εκστρατείας (1919 – 1922), ακολούθησε η πυρπόληση της Σμύρνης, οι σφαγές ελληνικού και αρμενικού πληθυσμού και ο ξεριζωμός εκατοντάδων χιλιάδων Ελλήνων.
Με τη Μικρασιατική καταστροφή έλαβε τέλος η παρουσία του ελληνισμού στο Μικρασιατικό χώρο, που υπήρξε κέντρο ελληνικού πολιτισμού για αιώνες. Πρόκειται για τη μεγαλύτερη εθνική τραγωδία.
Ως γενοκτονία των Ελλήνων χαρακτηρίζεται η σκόπιμη και συστηματική εξόντωση των Ελληνικών πληθυσμών της Μικράς Ασίας, της Ανατολικής Θράκης και του Πόντου, που ξεκίνησε το 1913 και έληξε το 1923.
Στην Εισηγητική Έκθεση του παραπάνω νόμου, μεταξύ άλλων, αναφέρεται: «Η κατάρρευση των ελληνικών δυνάμεων το 1922 στη Μικρά Ασία, οι σφαγές, λεηλασίες και προσφυγιά που ακολούθησαν, αποτελούν το αποκορύφωμα μιας συστηματικής προσπάθειας εξόντωσης του ελληνικού στοιχείου από τα χώματα της Μικρά Ασίας, που έβαλε τέρμα στην τρισχιλιετή παρουσία του στην πέραν του Αιγαίου Ελλάδα, μια περιοχή όπου αναπτύχθηκε η ωριμότερη φάση του ελληνικού πολιτισμού.
Μια διαδρομή πολιτισμού που ξεκίνησε με τον Όμηρο, τον Ηρόδοτο, το Θαλή (…) μόνο με ολοκληρωτικό ξεκλήρισμα μπορούσε να διακοπεί και να επιτρέψει τη δημιουργία τουρκικού εθνικού κράτους, σε ένα γεωγραφικό χώρο που μεγαλούργησε η ιδέα του πολυεθνικού κράτους με ελληνική κουλτούρα και συνείδηση, (…)
Την τερατώδη αυτή γερμανική σύλληψη πρώτοι οι Νεότουρκοι ανέλαβαν να κάνουν πράξη. Και κοντά στις βάρβαρες ασιατικές μεθόδους του βίαιου εξισλαμισμού, του γενιτσαρισμού και των κατά τακτά διαστήματα φυλετικών εκκαθαρίσεων ήρθε να προστεθεί η τευτονική ψυχρή μεθοδικότητα με τη λειτουργία των περίφημων ταγμάτων εργασίας. (…) Μέσω των ταγμάτων εργασίας εξοντώθηκαν εκατοντάδες χιλιάδες Έλληνες σε μια εθνική γενοκτονία εφάμιλλη των Αρμενίων, την ίδια ακριβώς εποχή. (…) Ενάμισι εκατομμύριο πρόσφυγες μπολιάζουν την πάτρια γη με το δυναμισμό και την προοδευτικότητα που κουβαλάνε. Πεντακόσιες χιλιάδες νεκροί μένουν πίσω, θύματα μιας από τις πιο συστηματικές εκκαθαρίσεις που γνώρισε η παγκόσμια ιστορία. (…) μνήμη δεν σημαίνει αλυτρωτισμό, αλλά πάνω από όλα σημαίνει σεβασμό στα πάτρια, στην ιστορική αλήθεια και τις παραδόσεις μας που είναι όχι μόνο ελληνική κληρονομιά, αλλά κληρονομιά του παγκοσμίου πνεύματος. Για να υπάρξει σεβασμός στην ιστορική μνήμη. Για να καταδικαστούν οι ευρωπαϊκής έμπνευσης και τουρκικής εκτέλεσης θηριωδίες που καθιέρωσαν στον αιώνα μας τη λογική των εθνικών εκκαθαρίσεων, που παρά τα όσα θα πίστευε κανείς την είδαμε να ξαναζωντανεύει στις μέρες μας. (…)».
Στην αιχμαλωσία και την τύχη Ελλήνων στρατιωτών και πολιτών, μετά την ήττα της Μικρασιατικής εκστρατείας, αναφέρεται το μοναδικό, με αυτή τη θεματολογία, ρεμπέτικο τραγούδι του Κώστα Ρούκουνα. Ελάχιστοι από τους αιχμαλώτους επέζησαν και επέστρεψαν στην Ελλάδα.
«Ο ΑΙΧΜΑΛΩΤΟΣ» (1935)
«Θέλω να πω τα πάθη μου,
για την αιχμαλωσία,
‘κείνα που πέρασα παιδιά,
μες τη Μικρά Ασία.
Αιχμάλωτο με πιάσανε,
οι Τούρκοι και με πάνε,
μ’ άλλους τρακόσιους από με,
στη Μαγνησά μας πάνε.
Εκεί που μας πηγαίνανε
στον δρόμο μας χτυπούσαν,
μια μπαγκανότα ένανε
τσ’ αγάδες μας πουλούσαν.
Και οι μισοί που μείναμε,
σαν πρόβατα μας πάνε,
μας λένε μπρος Γκιαούρηδες
στη Μαγνησά να πάμε.
Στη Μαγνησά που φτάσαμε
οι Μπέηδες προστάζουν,
με τη σειρά μας παίρνουνε
και σαν τραγιά μας σφάζουν.
Δε θέλω πιότερα να πω,
γιατί πολλά θυμίζουν
και τα ματάκια καθενός,
με δάκρυα γιομίζουν.»
σ.σ.
Μάγνησα: Πόλη της Ιωνίας.
Μπαγκανότα και παγκανότα: Χάρτινη τουρκική λίρα.
Πηγή: Δημήτρης Α. Δριμής, εκπαιδευτικός
